Ancak sorun bu kadar kolay zlemedi. Yksek diplomat tarihi G. P. Goochun ilk basksn 1913te yapan ve krk yl sonra yeni bir nszle tekrar baslan History and Historians in the Nineteenth Century kitabna yapt eletiride Carr olgularn saptanabilirliine ve bir kez saptanm olgularn insanlk iin deerine iman edildiini kaydediyordu. Bu inan Goochun 19. yzyl akademisyenlerinden Leopold von Rankenin Alman tarih geleneinden gelmesinden kaynaklanyordu. Buna gre tarihi gemii gerekte olduu gibi resmetmeyi renmi kii demekti. Ancak 1952 ylnda Gooch iin Carr unlar sylyordu, dnyann geen krk ylda ok deitiini ve yeni neslin tarihsel olgularn stnlne ve kurtarc kerametine by-

5 E. H. Carr, Truth in History, TLS, 1 Eyll 1950. 12 le mutlak ve tartmasz bir inan beslemesinin artk mmkn olmadn biliyor... Tarih olgular aramamzn ve bulduumuzda bu olgular tespit etmemizin ister istemez aratrmaya rehberlik eden muhtemelen bilind inan ve varsaymlar tarafndan belirlendii artk sorgulanmayacaktr. Olgularn tarafsz olduu ve ilerlemenin olgular kefedip onlardan ders alarak gerekletii mutlak inanc, bugn artk neyse ki miadn doldurmu 19. yzyldaki nclerimizin yapt gibi kolaylkla kabul edilemeyecek rasyonel-liberal bir dnya grnn rndr. te yandan Carr, Sovyet Rusyada Stalin rejiminin tarihi arptmas, belgeleri ve tarih kaytlar tahrif etmesi dolaysyla bilme zgrlnn imdi her zamankinden fazla nem tadn grebiliyordu.6 Birka ay sonra makalesinde havada kalan gerilimli konular yeniden ele ald ve dncesini biraz daha ileri gtrmeye alt. Tarihi ile olgular arasnda nasl bir iliki vard? Bu soruyu Haziran 1953te TLSde yaynlanan baka bir makalesinde soruyordu:

Gemile bugn arasnda ift ynl bir trafik var. Bugn gemiin kalbyla yoruluyor ama bir yandan gemii srekli yeniden yaratyor. Tarihi tarih oluturuyorsa tarihin de ayn ekilde tarihiyi oluturduu bir gerektir... Nesnel determinizmin tehlikeleriyle znel greliliin dipsiz ukuru arasnda tedirginlikle salnan, dnce ve eylemin ayrlmamacasna i ie getiini ve en az fen bilimleri kadar tarihte de o yakalamaya altka anlam elinden kartann nedensellik olduunu bilen gnmz tarih felsefecisi, sorular cevaplamaktan ok sorular sormakla meguldr.7 6 E. H. Carr, Progress in History, TLS, 18 Temmuz 1952. 7 E. H. Carr, Victorian History, TLS, 19 Haziran 1953. 13 Bu grlerden bazlar Tarih Nedir? iinde yer alacakt. Ama Carr tarihilerin sadece soru sormakla megul olduklarna gerekten inanmyor olacakt ki Sovyet Rusya Tarihi kitabnda hemen her sayfada cevaplar veriyordu. Bylece mesele yarm kalmt.

1960ta tarih ders kitaplarndaki milliyeti nyarglar konulu bir tartmada nesnellik sorununa tekrar el att. Buradaki tutumu biraz elikiliydi: Tarihle ilgili tuhaf olan ey yanlln tarih iin, hatta en iyi tarih iin bile gerekli saylmasdr. Bazen denildii gibi olgularn kendini anlatt doru deildir ya da yleyse bile hangi olgunun konuacana tarihi karar verir, meydan tmyle onlara brakamaz. Ve en bilinli tarihinin ne yaptnn ok iyi bilincinde olan tarihinin kararnda bile bakalarnn yanl bulaca bir gr belirleyici olacaktr. En iyi tarihi, en iyi nyargya sahip tarihidir hi nyargs olmayan namevcut tarihi hari demek hepten sinik bir tavr saylmaz.