Bir an sessizlik oldu. Sanklarn hkimlere soru sormas Alman mahkemeleri iin allm bir durum deildir. Ama soru bir kez sorulmutu ite ve herkes hkimin cevabn bekliyordu. Hkim bu soruyu cevaplamak zorundayd; duymazlktan gelemezdi ya da Hanna'y uyaran bir ifadeyle, soruyu reddeden bir kar soruyla geitiremezdi durumu. Bunu herkes biliyordu; hkim de biliyordu ve birden hkimin taknd o aldatc aknlk ifadesine neden gereksindiini anladm. Bu ifade onun maskesiydi. Bu maskenin ardnda, cevab bulabilmek iin biraz zaman kazanyordu. Ama ok uzun bir zaman deil; bekleme sresi ne kadar uzarsa, gerilim ve beklenti de o kadar byyordu; o zaman da ayn lde gl bir cevap verilmesi gerekirdi. "nsanlarn hi bulamamalar gereken ve canlar szkonusu olmad srece, kanmak zorunda olduklar meseleler vardr."

Belki de ayn eyleri Hanna'y ya da kendisini kastederek sylemi olmas yeterliydi. Ama insanlarn yapmak zorunda olduklar ve yapmamalar gereken eylerden ve neyin ne bedele malolduundan sz etmekle, Hanna'nn sorusundaki arln hakkn veremedi. Hkimin cevab zavall ve aresiz bir etki yaratt. Herkes duyumsad bunu. nsanlar tuttuklar soluklarn hayal krkl iinde koyuverdiler ve bu karlkl atmay bir anlamda kazanm olan Hanna'ya hayretle baktlar. Ama o dncelere dalmt. "Yani o halde... yani ben... o halde Siemens'deyken SS'lere katlmamalydm, yle mi?" Bu hkime yneltilmi bir soru deildi. Kendi kendine konuuyor; kendine kararszlk iinde soruyordu, nk bu daha nce kendine hi sormad bir soruydu ve doru sorunun bu olduundan kukuluydu; cevab bildiinden de. nasl sinirlendiriyorsa, iddialar kabullenirken gsterdii gnll tavr da dier sanklar fkelendiriyordu. Bu, onlarn savunmalar asndan olduu kadar, Hanna'nn savunmas iin de ykc bir tavrd.

Hanna'nn itirazlarndaki srarclk mahkeme bakann

Aslnda eldeki kantlar sanklar asndan elveriliydi. ddianamedeki birinci temel madde iin getirilen kantlar, hayatta kalmay baarm olan anne ve kzn tanklklar ve kzn yazd kitaptan ibaretti. yi bir savunma, anne ve kzn verdii ifadelerin zne saldrmadan, esirlerin ayklanmas ilemini bu sanklarn yrtt iddiasn inandrc bir biimde rtebilirdi. Tanklarn ifadeleri bu konuda kesinlik tamyordu ve tamas da olanakszd; ne de olsa kampta bir komutan, muhafzlar ve baka gzc kadnlar da bulunuyordu ve esirlerin ancak ksmen grebildikleri, dolaysyla ancak ksmen zebilecekleri bir emir-komuta hiyerarisi hkm sryordu. ddianamedeki ikinci madde iin de benzer bir durum geerliydi. Anne ve kz, kiliseye kapatlmlard ve darda olup bitenler hakknda ifade verebilmeleri olanakszd. Sanklar orada bulunmadklarn iddia edemezlerdi geri. Olayn getii dnemde kyde yaamakta olan dier tanklar, sanklarla konumulard ve onlar hatrlyorlard. Ama bu tanklar da, esirleri kurtarabilecekleri halde,